Ada Lovelace – XIX-wieczna programistka i „twarz” Microsoftu

Michelle Sandfort, Specjalistka ds. Technologii oraz Service Delivery Manager w Microsoft Service, po raz kolejny zostaje zaproszona na jeden z uniwersytetów, by towarzyszyć graduacji studentów kierunków technicznych. Wśród nich jest tylko jedna dziewczyna, która podchodzi do niej, ze słowami, że takie kobiety jak Sandford, są dla niej wzorem.

Wtedy jeden z młodych mężczyzn dodaje: „Zastanawiam się, jak by to było inaczej, gdyby pierwszy programista był kobietą?”. Michelle Sandfort wpatruje się w niego z niedowierzaniem i odpowiada: „Pierwszym programistą była kobieta!”. Opowiadając później tę historię w jednym z wywiadów, dodała: „Byłam w szoku, że absolwent technicznych studiów tego nie wiedział…”. Miała na myśli oczywiście naszą #GameChangerkę – Augustę Adę King, hrabinę Lovelace.

Źródło zdjęcia: Wikipedia

Ada Lovelace – poezja, nauka i… hazard

Nie bywam usatysfakcjonowana rozumieniem czegokolwiek, ponieważ wiem, że moja zdolność pojmowania może być jedynie nieskończenie małym ułamkiem tego, co chciałabym zrozumieć.

Odkąd tylko posiadła umiejętność czytania, wykorzystywała ją znacznie bardziej, niż rówieśnicy. W wieku 13 lat znała już Elementy Euklidesa, prace Newtona i Laplace’a. Jednym z jej nauczycieli był sam Augustus de Morgan, człowiek, którego nazwiskiem po dziś dzień określa się twierdzenia w logice matematycznej i teorii mnogości.

Jak do tego doszło? Poniekąd przypadkiem, a trochę z… zazdrości. Dobrze przeczytaliście! Augusta Ada King (późniejsza hrabina Lovelace) była jedynym ślubnym dzieckiem słynnego angielskiego poety, lorda Byrona i Annabelli Milbanke, kuzynki lady Caroline Lamb, z którą  lord Byron miał romans.

Buntowniczy artysta szybko porzucił rodzinę, a matka z nienawiści do poezji, która w jej mniemaniu zgubiła Byrona, kierowała zainteresowania córki ku logice i matematyce. Chociaż Ada uczyła się ich pod okiem wybitnych uczonych, (jej prywatnym nauczycielem był m.in William King) nigdy nie przestała fascynować się poezją i metafizyką.

Już jako dorosła panna wstąpiła do grupy Bluestockings (Błękitna Pończocha) – prawdziwie naukowej organizacji, która zrzeszała angielskie sawantki, wykształcone erudytki. Ada nie była jednak idealna – miała dość duże skłonności do hazardu. Obstawiając wyścigi konne wierzyła, że w końcu stworzy taki model matematyczny, który uchroni ją przed kolejnymi przegranymi. Jej naukowe zdolności powędrowały jednak nagle w zupełnie innym kierunku…

Przypadkowe spotkanie, które zmienia życie

Czerwiec, 1833 rok. Jedno z przyjęć, na których Ada często bywa, dbając o kontakty z londyńskim środowiskiem. Dzięki swojej przyjaciółce, szkockiej fizyczce Mary Somerville, poznaje na nim angielskiego matematyka i mechanika, Charlesa Babbage’a. Ten zaprasza ją do obejrzenia prototypu swojej maszyny różnicowej (można powiedzieć – taki ulepszony „kalkulator”). Nasza przyszła #GameChangerka jest nią prawdziwie zafascynowana.

„Mam niepospolity sposób uczenia się i myślę, że w związku z tym musi mnie uczyć niepospolity człowiek” – napisała wkrótce po spotkaniu w jednym z listów do uczonego, przekonując go, aby został jej nauczycielem. Ten jednak kategorycznie odmówił. Ada nie przyjęła negatywnej odpowiedzi i próbowała się do niego za wszelką cenę zbliżyć. Kontynuowała korespondencję, prowadzoną z jej strony niekiedy w naprawdę bezczelny sposób: „Czy mój wywód przerasta Pańską wyobraźnię? Nie wydaje mi się” – napisała w jednym z następnych listów.

W końcu Babbage zapoznał ją ze swoim kolejnym projektem, tym razem maszyny analitycznej. Urządzenie to miało dokonywać obliczeń, służyć do tworzenia grafik, a nawet komponowania muzycznych utworów. Matematyk opracował koncepcję konstrukcji, która zakładała rozdzielenie pamięci (storage) od jednostki obliczeniowej (mill), co przypominało budowę współczesnych komputerów. Tego Ada nie mogła już odpuścić. To właśnie był jej GameChanging Moment, który postanowiła wykorzystać.

Notatki do dzieła 3-krotnie dłuższe od samego dzieła

Mija 7 lat. Charles Babbage prowadzi seminarium o maszynie analitycznej na Uniwersytecie Turyńskim. Młody włoski inżynier, Luigi Menabresa (późniejszy Prezes Rady Ministrów Włoch), przeprowadza z nim wywiad i publikuje go w piśmie Bibliothèque Universelle de Genève w październiku 1842 roku. Ten artykuł dostaje do tłumaczenia Ada Lovelace i dołącza do niego własne notatki, zdecydowanie obszerniejsze, niż sam tekst. Co się w nich znajdowało?

Diagram, który uważa się dziś za pierwszy program komputerowy. Kobieta opisała algorytm do obliczenia liczb Bernoulliego, a także wskazała możliwości, jakie dawać może programowanie i w jaki sposób należy je wykorzystywać w maszynach. Uznała, że operacjom „komputerowym” mogą być poddawane nie tylko liczby czy słowa, ale również obrazy i dźwięki. „Wszystko to da się wyrazić w formie cyfrowej i przetworzyć za pomocą urządzeń” – pisała.

Po opublikowaniu notatek, zaproponowała Babbage’owi możliwość wykorzystania jej intelektu oraz notatek w zamian za kontrolę nad decyzjami biznesowymi. Mężczyzna poczuł się urażony („baba chce mną rządzić???”) i propozycję odrzucił. Sam nie uzyskał środków na skonstruowanie maszyny, dlatego algorytm Lovelace nie został przetestowany.

Dopiero w latach 90-tych, na podstawie jednego z opisów, zbudowano w pełni działającą maszynę różnicującą, zdolną dokonywać obliczeń z dokładnością do 31 cyfr po przecinku. W 2010 roku John Graham-Cumming rozpoczął pracę nad odtworzeniem całej XIX-wiecznej koncepcji Babbage’a. Jednak to właśnie notatki Lovelace zainspirowały Alana Turinga do pracy nad pierwszymi komputerami w latach 40-tych XX wieku. Czego jeszcze dokonała nasza #GameChangerka?

Odkrycia i idee, które zmieniają świat

Chociaż wielu historyków informatyki nie zgadza się z opinią, jakoby Ada Lovelace była pierwszą programistką („Wszystkie, oprócz jednego z programów wymienionych w jej notatkach, zostały przygotowane przez Babbage’a od trzech do siedmiu lat wcześniej” – pisze m.in. Allan G. Bromley w „Difference and Analytical Engines”), to inni nie mają co do tego wątpliwości.

Jej poglądy były bowiem ponadczasowe i zdecydowanie wyprzedziły epokę: nie myślała o możliwościach liczb numerycznych jak o kalkulatorze, ale o wielofunkcyjnych maszynach o szerokich zastosowaniach.

Nie bez powodu Walter Isaacson, w wydanej w 2014 roku książce Innowatorzy, swoją podróż po najtęższych umysłach epoki cyfrowej zaczyna i kończy na Adzie. Wskazuje, że wraz z Babbage’em zainicjowała rozwój programowania i komputeryzacji oraz wyraża przekonanie, że przyszłe innowacje będą wywodzić się od duchowych spadkobierców Angielki, czyli od ludzi „potrafiących połączyć piękno z inżynierią, humanistykę z techniką oraz poezję z procesorami”. Dlaczego? Bo programowanie, chociaż wymaga wiedzy i umiejętności oraz cierpliwości i systematyczności, potrzebuje czegoś więcej:

Jestem teraz bardziej niż kiedykolwiek oblubienicą nauki. Religia jest dla mnie nauką, a nauka jest religią. Zbyt duża jest tendencja do tworzenia oddzielnych i niezależnych wiązek zarówno faktów fizycznych, jak i moralnych we wszechświecie. Podczas gdy wszystko i wszystko jest naturalnie powiązane i wzajemnie powiązane. Mogłabym napisać na ten temat naprawdę obszerny tom.

To właśnie hrabina Lovelace, Ada, zainspirowała kolejne pokolenia kobiet: na nią powołuje się w wywiadach Margaret Hamilton, która w wieku 24 lat wysłała ludzi w kosmos (program Apollo), Katherine Johnson, kiedy wyliczała trajektorie lotów dla misji Mercury, a także zakonnica siostra Mary Kenneth Keller – pierwsza kobieta w USA, która zdobyła tytuł doktora informatyki, a następnie zajęła się tworzeniem języka BASIC.

Od maszyny analitycznej, przez język programowania, do „twarzy” Microsoftu

10 grudnia 1980 rok. Ministerstwo Obrony Stanów Zjednoczonych zatwierdza opis nowego języka programowania nazwanego „Ada”, na cześć hrabiny Lovelace. Za jego pomocą zapisywane są aplikacje wojskowe, bankowe, automatyczne systemy transportowe. Język ma też szerokie zastosowanie w lotnictwie, m.in. przy kontroli lotów, czy satelitach. To w nim napisane zostało oprogramowanie systemu Fly-by-wire samolotów Boeing 777.

10 grudnia 2012 rok. Strona główna Google, z okazji 197. rocznicy urodzin Angielki, zostaje opatrzona grafiką nawiązującą do jej postaci. Zaledwie rok wcześniej powstaje organizacja Ada Initiative, która promuje udział kobiet w naukach ścisłych i przeciwdziała praktykom dyskryminacyjnym. Organizowany jest również coroczny festiwal jej imienia, który ma być wyjątkową platformą dla starszych i młodszych specjalistów IT i Tech, prezentujących najnowsze trendy w branży, wyniki badań i historie swoich sukcesów.

W końcu sama firma Microsoft umieszcza podobiznę Ady Lovelace na hologramach autentyczności swoich produktów a także zakłada przeznaczony dla doktorantów program stypendialny jej imienia. Na cześć Angielki British Computer Society urządza cykliczne konferencje naukowe Lovelace Colloquium i coroczny konkurs dla wybitnych studentek informatyki. A na księżycu… istnieje krater jej imienia.

Ada Lovelace, czyli pierwsza programistka

Kim była Ada Lovelace? Prawdziwym #GameChangerem, który wierzył, że intuicja oraz wyobraźnia są kluczowe dla efektywnego korzystania z matematycznych i naukowych konceptów. Podążając swoją drogą, jak mawiała, „nauki poetyckiej”, i będąc, jaka sama siebie określała, „analitykiem i metafizykiem”, nie tylko dała światu wynalazek, który zmienił jego oblicze, ale zainspirowała i wciąż inspiruje wielu do kolejnych poszukiwań i wiary, że każde marzenie może stać się rzeczywistością.