Stanisław Lem #GameChanger Niezwyciężony

„Przede wszystkim myślicielem” – pisał prof. Jerzy Jarzębski, któremu zlecono ostatnie opracowanie Dzieł wybranych Stanisława Lema. „Pisarstwo służyło mu do tego, żeby mówić rzeczy ważne na temat całego świata i człowieka” – dodawał.

Każda kolejna książka rodziła się z poszukiwań, próby odpowiedzi na pytania, które stawiał ludziom i otoczeniu. Nie o to „kim”, ale „czym jest człowiek i jakie jest jego miejsce we wszechświecie?” – pytał nasz #GameChanger. Zanim jednak zagadnienie to zaczęło dotyczyć wszystkich w ogólności, Stanisław Lem musiał odnaleźć swoją własną przestrzeń.

Gdy Historia świata wpływa na historię człowieka

Wydaje się, że biografia Stanisława Lema nie skrywa żadnych zagadek. Napisał on przecież autobiograficzną książkę, udzielił dwóch wywiadów-rzek, wyszło kilka tomów jego korespondencji oraz wspomnienia syna Tomasza. Do tego niezliczone ilości wywiadów czy wspomnieniowych tekstów. A jednak! Nasz #GameChanger wciąż do końca nie został odkryty.

Czy pochodził z żydowskiej rodziny? Nigdy się do tego oficjalnie nie przyznał. Czy ma to jakieś jednak znaczenie? I tak, i nie. Doświadczenie śmierci rodziny w Holokauście mogło wywrzeć ogromne wrażenie na przyszłym pisarzu. Podobnie, jak rodzinna tułaczka i tożsamościowe „rozdarcie”. Przeniesiony ze Lwowa na polskie terytoria po II wojnie światowej stracił cały dobytek. Dla jednych jego rodzina była za mało polska, dla innych – przeciwnie. I ta właśnie kwestia zmusiła go do poszukiwania swojego miejsca nie tyle w świecie, w którym ciężko było się zadomowić, co we wszechświecie właśnie.

Nic dziwnego, skoro już od dziecka naznaczony był wyjątkowością. Jak czytamy w książce Lem. Życie nie z tej ziemi Wojciecha Orlińskiego, urodzony ponoć 13 września, w akcie urodzenia wpisano mu dzień wcześniejszy, żeby tylko uniknąć pecha przyniesionego przez nieszczęśliwą liczbę. Nie uchroniło go to jednak przed tym, co przyniosła Historia, a więc II wojna światowa.

#GameChanging Moment

Rok 1950, Zakopane. Stanisław Lem przypadkowo spotyka ówczesnego prezesa Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, Jerzego Pańskiego. Dyskusja o współczesnej literaturze przeradza się w rozmowę o braku polskiej literatury fantastycznej. Tak rodzą się Astronauci, opowieść o losie wyprawy na Wenus, która szybko staje się bestsellerem.

Idiotów uszczęśliwić można byle czym, z rozumnymi jest gorzej. Rozumowi niełatwo dogodzić. Rozum bezrobotny to wprost jedna zmartwiona dziura, nicość, potrzebne mu są przeszkody. Szczęśliwy przy ich pokonywaniu, zwyciężywszy, wnet popada we frustrację, a nawet wariację. Trzeba mu więc stawiać przeszkody wciąż nowe, podług jego miary.

I zgodnie z wyznawaną przez siebie ideą, po sukcesie następuje przeszkoda. Jak pisać w kraju, w którym panuje doktryna realizmu socjalistycznego? Lem się nie poddaje i tworzy dalej, aż przychodzi rok 1956 i wydarzenia „polskiego października”. Tak rozpoczyna się międzynarodowa kariera naszego #GameChangera. Wtedy właśnie rozwija on skrzydła. I wcale nie dzięki czynnikom zewnętrznym. Bo, jak mówił prof. Jarzębski:

[Lem] Siedział w swoim gabinecie i pisał na starej maszynie do pisania, ponieważ pisać na komputerze nigdy się nie nauczył. To znamienne. Pokazuje nam, że nie przez gadżety techniczne i nie przez powierzchowne zwiedzanie świata zdobywamy szerokość myślenia, dogłębność sięgania we Wszechświat. Nie urządzenia o tym świadczą, a siła myśli.

Lem-filozof czy Lem-jasnowidz?

Wydana w 1965 roku Cyberiada uchodzi za szczytowe osiągnięcie #GameChangera. Lem jednak przewróciłby się w grobie, gdyby to usłyszał. Do końca bowiem życia wciąż poszukiwał nowych form, które połączyłyby wykład naukowy i filozoficzny z fantastyczną teorią. Teorią wynikającą najczęściej z konwencji literackich.

Tak bowiem pisarz docierał zarówno do czytelników, którzy umieli znaleźć w jego dziełach drugie, trzecie, a nawet czwarte dno, jak i tych mniej wymagających. Nie sądził, że komputery chcą zapanować nad światem, ale w kwestiach etyki odkrycia naukowego był bezkompromisowy. Chciał nauczyć ludzi na całym świecie, że niezależnie od tego, w jaki sposób będziemy próbowali zmieniać świat, ulepszać nasze życie, „musimy pamiętać żeby człowiek pozostał człowiekiem”.

Dlatego właśnie poruszał tematy związane z kosmicznymi podróżami, cywilizacyjnymi trendami rozwojowymi, specyfiką odkryć naukowych, totalitaryzmami oraz sztuczną inteligencją. W wywiadzie z Wojciechem Jamroziakiem mówił:

Zasadniczo nie zastanawiam się nad takimi klasyfikacyjnymi problemami, jak ten — jakim jestem pisarzem? Po prostu — tak jak nikt z nas żyjąc nie rozmyśla o tym, że jest ssakiem, kręgowcem, że należy do takiej czy innej podklasy — tak i ja robię to, co mnie najbardziej interesuje od dawna. Niewątpliwie — tak to ja oceniam — rozwój mój był powolny. Pisząc rozmaite rzeczy dokształcałem się.

Historia człowieka, która zmienia Historię świata

Nie sposób wyliczyć ilości nagród, jakie #GameChanger otrzymał zarówno za życia, jak i pośmiertnie. Nie sposób również wymienić wszystkich jego dzieł, ich omówień, a także książek, w których uznano go za postać wybitną. Można jednak wskazać trzy zdarzenia, któr mówią same za siebie.

60-ta rocznica wydania pierwszej powieści Lema. Z tej okazji wyszukiwarka Google przygotowuje specjalnego doodle’a z animacją i mini-grą opartą na motywach z Cyberiady. Był to najbardziej skomplikowany doodle wydany do tego czasu przez Google’a.
11-ta rocznica śmierci Lema. Turecki grafik Polat Yarisci, w ramach hołdu pisarzowi, tworzy animację osadzoną w świecie Cybieriady – film przedstawiający pogrzeb naszego #GameChangera, którego dokonują roboty jednej z jego najbardziej znanych książek.